A ‘autobiografía’ de Castelao en 480 páxinas, entre as
novas ideas da banda deseñada de temática histórica
Mingua o didactismo e abrollan os relatos confesionais
 |
| Páxina de Titoán |
A banda deseñada segue sendo un dos formatos máis avanzados para
reproducir, en calquera das tonalidades que admiten o realismo e a fantasía, a
froita da época. Sexa a que for, sobre todo cando hai realidades agochadas.
Habería cómic do que está acontecendo en Grecia ou dos consellos de
administración de Novacaixagalicia antes de dar en banco, só por citar eventos
con dimensión espectacular. Se os capítulos da actualidade teñen tradución case
instantánea no contexto anglosaxón, as posibilidades xenéricas da BD para a
temática histórica, sequera, si que van igualando os diferentes catálogos
europeos.
Viuno o lalinense Inacio Vilariño, que intenta ventear a crise que pexa,
aínda máis, o teatro de monicreques para adultos. Estaba buscando material
didáctico para un traballo sobre a representación da escala na cultura popular,
en colaboración coa Universidade de Lisboa. Pensou nunha historia inicial
baseada en Peito de Lobo, un dos cinco relatos autobiográficos de Retrincos.
Castelao data en 1918 de que xeito, cando era mozo, se lle ocorreu facer un
cabezudo con espullas para as festas de Rianxo. A cachola satirizaba a un
mariñeiro da vila, o Titoán, que ao principio quere matar a Castelao. Este
acaba por decatarse da vexación, e o que era chanza, ao final, acaba sendo
motivo de orgullo para a vítima.
Daquela idea, que estivo a piques de ser curtametraxe, naceron as 58
páxinas de Titoán, a banda deseñada que gañou o ano pasado o VII Premio
de BD Castelao, que convoca a Deputación da Coruña. Cos 6.500 euros da bolsa
naceu a idea da saga. O premio prescribía publicación e aínda non se fallou o
concurso de editores, pero Vilariño e o debuxante, Iván Suárez, contan que a
publicación en Demo Editorial do primeiro título, cuarto da saga —O pobre
tolo, que sairá en maio co apoio da libraría compostelá Komic—, valla de
acicate. A edición xa non consiste nunha única novela gráfica, senón nun
proxecto que abrangue a vida enteira de Castelao, repartido en oito volumes do
mesmo talonaxe. Rematados están o primeiro, Titoán —desque se licencia
en Medicina ata 1918, con 32 anos, cando volve a Rianxo para axudar ao pobo
durante a vaga de gripe española—, que contan publicar en agosto, e o devandito
cuarto, que paradoxalmente ha saír antes do prelo. O pobre tolo chega
ata o seu desterro estremeño no outono 1934, durante a represión conservadora
que deu nome ao bienio negro.
En total, 480 páxinas de achegamento biográfico á figura petrucial do
nacionalismo galego. De quitado a cronoloxía de Miguel Anxo Seixas para o 50º
aniversario da morte do rianxeiro, en 2000 —aínda financiaban as caixas—, a
aportación máis extensa ao relato da súa vida. Consciente de que aos
investigadores lles custa atreverse co personaxe coas armas da ciencia
histórica, Vilariño desbota calquera pretensión de fixalo en banda deseñada. O
seu Castelao, porén, foxe do tratamento ficcional: “Trato de non inventar nada,
usamos materiais canónicos contrastados”. O autor de Sempre en Galiza
falará, sobre todo, por el. Os textos en diálogo co lector de Retrincos e
Cousas, sobre todo. “Lidos con cautela e contrastando coas declaracións de
Teresa Castelao nunha entrevista de Dorado”. Inclúe tamén o Epistolario
e o Adro de Sempre en Galiza, amais das aportacións clásicas de
Valentín Paz Andrade ou, no caso de J. A. Durán, algunhas das súas visións
esparexidas sobre o Castelao novo.
“Ao ser relatos en primeira persoa,
con dificultade poderemos ir máis alá”, convén Vilariño, preguntado pola
representación das liñas de fricción que aínda espernexan na biografía de
Castelao. De haber retruques con Piñeiro ou con Blanco Amor, por caso, serán
oficiais. Na idea que empezou no Titoán paira a homenaxe: “O que fixo
Castelao é protocómic; esas tiras de ata tres cadriños, o movemento dos debuxos
e como se relacionan coa palabra...”.
Con encargas diferentes, David Rubín e Kike Benlloch (debuxo e guión) e
Jacobo Fernández fixeron a súa biografía de personaxe n´A voz herdada e Breve
encontro. Respectivamente, as BDs do Ano Novoneyra e o Ano Pereiro, anque
sen comungar co didactismo que preside a desembocadura escolar do Día das
Letras. “O noso tebeo é de esquerda de carallo”, resume Rubín ás présas. O seu
fixérono a través dun personaxe interposto, “tamén para se puidese ler alén das
Letras”. É un lector de Novoneyra o que conta a historia do autor do Vietnam
Canto, sen chegar a coñecelo pero atopando as pegadas.
Rubín non cre que haxa unha distancia moi sensíbel entre o interese polo
propio de Xaquín Marín, Reimundo Patiño, Chichi Campos ou Pepe Barro, de
diferentes maneiras, e o que mantén agora unha xeración cuxos membros non
superan sempre os 30 anos. Que poden debuxar ou colorear para Marvel ou Les
Humanoïdes Associés —onde os autores cobran adiantos dacordo a tiradas medias
de 25.000 exemplares—, e contan —este triunfo é máis recente: a primeira
versión galega de Trazo de tiza (1993), de Miguelanxo Prado, publícaa El
Patito en abril— con selos especializados coma o citado, BD Banda ou Demo.
“Antes as BD facíanse por militancia, hoxe porque aspiramos incluso a vivir
delas”, afirma. O problema de combater coa Historia, di, “é que a xente tamén
ten medo daquelas cousas horrorosas que che pedían para o ensino”. Quizais sexa
tamén cuestión de idade. Nin Carlos Giménez (Paracuellos) nin Altarriba
(El arte de volar), de pór exemplos estatais de BDs sobre a guerra,
levaron aos cadriños a súa visión do conflito ata a madureza. “Eu non descarto
facer un Paracuellos galego”, chacotea co exemplo, “teño un século por
diante”.
“Si que pode ser que o interese histórico da BD en Galicia estea centrado
na parte máis mítica, pero eu penso que estas temáticas irán saíndo”, partilla
Jacobo Fernández. Unha sátira organizada, “mesmo dos personaxes máis
canonizados da cultura do país”, considera, “si que podería estar ben”. “Todo
se andará”. Levar ao cabo un álbum libre de temática histórica, epocal ou non,
pasa en calquera caso polo traballo editorial conxunto. “Así consegues producir
en galego e logo saber que esa mesma obra a poderás facer en castelán ou
francés”.
Cita na Habana, Campo de Cuba e Terra
libre, a famosa triloxía caribeña que publicou Xerais entre 2000 e 2004
(logo compilada por Glénat en De sangre y ron mi Cuba), é a gran achega
de Fran Jaraba á BD do país. Antes ilustrara máis de 70 libros. Ao profesor e
ilustrador pontevedrés, de 55 anos, nunca se lle ocorreu vivir da BD, quizais
por iso se demora tanto no seu novo álbume, División Azul, cun comunista
do PCE infiltrado entre os voluntarios que Franco legou a Hitler. “Aquí
Manel Cráneo fixo Os lobos de Moeche, pero en Francia xa terían unha
serie irmandiña de moitos volumes”, resume. “Iso si”, puntúa, “para falar da
guerra civil na BD xa hai barra libre”.
Sendo a Historia, coas súas eivas, un dos temas maiores da BD galega,
empezan a encher as baldas outra caste de títulos, todos recentes. Entre eles,
un dos pioneiros, Tokyo, pseudónimo do biólogo Alfredo López, habitual de
papeis de combate como Castrellis, no Vigo que xa agoiraba os noventa. Cabana
de balieiros mestura realidade, fantasía e culto a Prisciliano nunha vila
galega do século XIX. Tamén en Demo, en 2011, saíu Punto de fuga, debú
en álbume de Miguel Cuba, outro dos comiqueiros novos: unha historia
autobiográfica sobre un rapaz que pretende buscar a vida, hoxe, en Santiago de
Compostela. Na outra tradición de enfrontarse á Historia, comezando pola dun.
A banda deseñada de Vicente Risco
O da Historia, con maiúsculas, é un dos temas que
editoriais e institucións sempre tiveron claro á hora de apoiar a banda
deseñada. “Mesmo cando facer cómics en Galicia era algo moi raro”, remarca
Henrique Torreiro, vencellado ao ourensán Frente Comixario na súa última época
e coordinador ata 2011 das Xornadas de Banda Deseñada de Ourense, arestora en
suspenso.
“O problema daquela era que a única perspectiva que
concibían os promotores das obras era a didáctica. Quizais desa teima pola
explicación didáctica da Historia vén a aversión que lle colleron moitos
autores durante anos a calquera proxecto que tivese que ver coa Historia de
Galicia, aínda que o tema sexa unha das inspiracións básicas de calquera
autor”. No catálogo de proxectos que non tiveron remate hai onde escoller. A
comezos dos 90, a editorial Vía Láctea quixo impulsar unha historia propia en
BD da que se publicou O máxico arrecendo, con guión de Fran Bueno (reeditado en
2009 “sen coartadas educativas” por El Patito Feo). Tamén quixo facelo Difusora
de Letras durante o bipartito, pero o apoio institucional esgotouse antes de
tempo. O convenio entre Xuventude e a Fundación Vicente Risco para adaptar a
obra literaria do ourensán, asinado naquel tempo en Allariz, tampouco deu o
froito esperado.
Os proxectos máis recentes, que os
houbo, axudou a adialos a crise. Torreiro recorda que en Galicia, igual ca no
resto do Estado, a maior parte do cómic segue sendo autoproducido: é o autor
quen asume o proxecto, preséntao á editorial e finalmente cobra un adianto
sobre as porcentaxes do PVP destinadas a dereitos de autor. “Só o éxito
comercial da edición compensa, máis ou menos, o esforzo do autor; se non é así,
queda cunha pequena suma de diñeiro que nunca paga o traballo real
desenvolvido: é o normal con tiraxes que non superan os 1000 ou 2000
exemplares. Nada distinto ao que lle sucede a un novelista, por exemplo”. Cando
unha editorial quere encargar unha obra en BD ao gusto do pagador, ten que
pagar unha encomenda que non é barata. “Iso moitas editoriais non acabaron de
entendelo”.
Ningún comentario:
Publicar un comentario