Nora Cortiñas: “O noso pano branco aínda perturba e emociona”

O 15 de abril de 1977, a vida de Nora Cortiñas cambiou brutalmente. Saiu á rúa na procura de seu fillo Gustavo desaparecido pola ditadura arxentina e desde entón continúa na súa busca. Fundadora das Madres de Praza de Maio, agora na Linea Fundadora, só agora foi admitido a trámite un dos habeas corpus que ela presentou para coñecer o paradoiro de seu fillo.

CARME VIDAL. Praza.com

No mes de decembro admitiuse a trámite o último dos habeas corpus presentado por Nora Cortiñas para saber o paradoiro de seu fillo Gustavo, desaparecido na ditadura militar arxentina hai trinta e cinco anos. Por vez primeira vaise investigar o caso despois de que Nora, fundadora das Madres de praza de Maio, agora na Linea Fundadora, presentase moreas de requirimentos nesta longa peregrinación pola xustiza e a verdade, co seu pano branco na cabeza co nome de Gustavo impreso nel. O apelido que usa, Cortiñas, é do avó paterno de Gustavo, un galego emigrado a Arxentina. Nora foi homenaxeada pola Federación de sociedades galegas xunto con outras mulleres con procedencia no noso país, pola súa loita a favor da verdade e contra o esquecemento na Arxentina. A Nora Cortiñas chegamos grazas a Noemí Fernández-Durán y Sánchez, militante pola memoria e a xustiza en Arxentina e Galiza.

-A desaparición de seu fillo supón un cambio radical na súa vida. Sae da casa e métese nas manifestacións, iniciando a súa traxectoria social e política.

O 15 de abril de 1977 a miña vida cambiou totalmente. Saín á rúa na súa procura. Só agora, trinta e cinco anos despois, esta semana foi aceptado un habeas corpus despois da infinidade que levo presentado. Por vez primeira un xuíz aceptouno e está comezando a facer indagacións. Quero que me digan quen, cando e onde está o seu corpo, e non decaerei no meu desexo como nai. A procura do corpo do meu fillo é un feito humanitario e político e por iso digo que eu continúo a loita polos 30.000 e non só por eles, senón tamén por outros crimes horríbeis que se están cometendo. Non queremos que nada quede na impunidade. Non queremos que pase como con España, que setenta anos despois comeza a se abrir a historia. Os torturadores non poden continuar libres.

-Como se desenvolve ese tránsito da casa á rúa?

A miña vida é política na procura, no partidista. Eu era unha muller que vivía na casa, nos labores domésticos ademais de ensinar costura. Cando levaron a Gustavo saín buscalo, e comezou a parte política da miña vida. As persoas que nos comunican denuncias de violacións queren que sexamos independentes para procurar a xustiza. En Arxentina deuse un cambio, e hai xuízos en todo o país e o logro máis importante que tivemos foi estar 35 anos na rúa, sen claudicar. O goberno de Nestor Kirchner escoitou a nosa reclamación e comezamos a ter a esperanza de que se fixese xustiza. Séguese utilizando a metodoloxía aberrante de facer desaparecer unha persoa, en menor medida e casos illados, mais está metida dentro dalgunhas forzas chamadas de seguridade; estimamos que hai máis e 3.000 vítimas en tempos constitucionais. As nais temos que ter independencia para poder recorrer á xustiza e facelo libremente. As nais tocamos o ril da política coa nosa procura incesante.

-Que supón atoparse no inicio, cando sae na procura do seu fillo, coas outras mulleres?

Ese encontro, esa fusión que se fixo entre mulleres, nais, foi o máis extraordinario que nos pasou cando saímos á rúa transidas desa grande dor. Azucena Villaflor, unha muller sinxela, da súa casa, propuxo ir á praza de Maio. Foi extraordinario que nos atopasemos nais, mulleres, que viñamos de distintas clases sociais, distintos ámbitos de traballo, de estudo, cada unha dunha vida independente. Coincidiamos na desesperación de nos mirarmos aos ollos e ver a dor que expresaba a nosa mirada, o noso andar canso, a procura dos fillos. Saímos á rúa e deixamos o fogar, as tarefas habituais que faciamos, coidar os fillos e o home, e cambiamos por participar nesa procura de maneira colectiva. Entendiamos que soas non iamos lograr nada e así naceu o noso movemento colectivo, visceral e espontáneo, que saía de dentro, das entrañas. Era o arroxo de ir á praza de Maio en plena ditadura sinistra e sanguenta. Foi un feito inédito no mundo. Non imitamos ninguén. Saiamos á rúa coa dor, coa furia e coa decisión de buscar os nosos fillos e fillas, sen pensar naquel inicio que era un feito político. Chamáronnos tolas. Nas nosas familias houbo unha preocupación moi grande, máis aínda cando levaron as tres nais, Azucena, Esther e Mari. A conmoción dentro do fogar de cada unha de nós foi terríbel, porque non sabían se tamén nos podía pasar. Recibimos ameazas, persecución, cárcere mais tamén o clamor internacional. É a parte da vida que cambiou e non volve para atrás. Aprendemos a facer política na rúa. Até o día de hoxe continúo agradecendo aquela proposta de Azucena de ir á praza e agradezo a Deus que me dese saúde e vontade para continuar na rúa día a día.

 -Como se logra manter na rúa durante tanto tempo?

Porque os obxectivos aínda non están conseguidos. Saiamos de maneira espontánea e visceral e para min, aínda hoxe, ir á praza segue a ser algo visceral. Non vou por costume, vou porque aínda non sei onde está meu fillo nin os 30.000 desaparecidos, porque aínda hai mozos apropiados dos brazos da súa nai e queremos que recuperen a súa identidade. Non se poden baixar os brazos. Está a haber moitos xuízos. Agora vai haber unha sentenza e temos que estar para escoitar as testemuñas e xuíces valentes. Van ameazados. As testemuñas están firmes para que se castigue os xenocidas. Todo o fomos conseguindo a puro grito, a pura rúa, xuntándonos para termos forza polos nosos fillos e fillas e grazas á familia que temos.

-Que supuxo o seu pano branco co nome de cada persoa desaparecida?

Telos presentes. O pano perturba moita xente que foi cómplice da ditadura, mais emociona até o día de hoxe moitas persoas cando nos ven entrar co noso pano branco e o nome do fillo ou filla. Levámolo con orgullo porque podemos reivindicar a loita todos os días, todos os días está esa ausencia presente. Os nosos fillos pertencían a unha xeración que loitaba e que hoxe segue a loitar por un país con xustiza social, onde a xente viva con dignidade.

-Nos seu caso o proceso é á inversa. En certa medida, convértense en herdeiras dos seus propios fillos, da súa loita...

Cando sempre son os fillos os que herdan dos país, nós collemos as súas bandeiras, levámolas altas. As nais estamos representando ese fillo ou esa filla que non está, en todos os lugares onde haxa que reclamar xustiza, verdade. Damos forza a moita xente que recae diante das grandes inxustizas, para dicir que seguimos adiante, aínda que moitas xa non están e outras van maiores... mais andan!

-Cantas veces lle dixeron: para xa!, e non as persoas que non querían espertar a verdade, senón tamén aqueloutras que desexaban que a calma volvese a súa vida?

As nosas familias sufriron moito, mais saben que ese camiño que emprendemos fixémolo amparados nelas. Os que nos quixeron ver paradas e mortas foron os xenocidas, os que participaron no festín da dor e da morte. Quereríannos ter matado e tentaron terminar con nós, que quedasemos chorando nas nosas casas. Non o lograron porque, ademais da familia, hai un pobo que nos acompañou nos momentos máis difíciles. Cando non queriamos que á praza viñesen os mozos, nin os pais, nin as persoas máis vulnerábeis, eles agardaban na noite a nosa volta a casa, desexando que non se producise unha noticia como cando levaron as nais. Aínda cando nos levaron presas, as familias estiveron ao noso pé para que non pasase o peor. Iamos protestar á rúa co sangue a ferver, co corazón latexando por ese fillo e polo que eles loitaron, e iso é o que nos fixo chegar até este momento, velliñas moitas, canso o camiñar, coa tristura da ausencia do fillo ou a filla. Tivemos traxedias, suicidio de pais e irmáns, por exemplo, que se sumaron a esa gran dor, mais a forza segue e vai seguir até o último suspiro de vida, até que eu poida.

-Veñen de nomeala doutora honoris causa pola Universidade de Bos Aires. Tamén cambiou a súa vida profesional, agora é unha muller pública que viaxa por medio mundo.

Todo cambiou, até a nosa maneira de sentir o feminismo. Eu crieime nun ámbito machista, patriarcal, con todo, ao comezar a saír á rúa decateime de que as mulleres ademais de deberes, temos dereitos. A loita pola xustiza conduciume á loita do feminismo, enfrontarme a homes que nos maltrataron por sermos mulleres, os militares, algúns políticos, a Igrexa católica... Puidemos seguir adiante e dicir: aquí estamos, as nais, as mulleres, seguimos en pé. Nunca serei a mesma que era, mais non me arrepinto diso.

-Terá repetido mil veces na lembranza os primeiros pasos desa procura, a falta de datos... Atopou algo que lle fixese intuír o que pasou?

Como dicía, só agora tiven a primeira audiencia despois de 35 anos cun xuíz e con autoridades, xa que antes non contestaron ao habeas corpus. Non sei por onde pasou o meu fillo, que o levou. Un funcionario díxome: “Que queres, os osos?” Non! Quero a Gustavo, coa mesma énfase que o primeiro día que saín a rúa. Teñen que buscar a Gustavo. Cada nai e cada pai ten que saír á rúa para facer os habeas corpus. Quero que o busquen. Aínda seguen molestos coa nosa loita. Por que as nais? Por que todos os días? Presentei o habeas corpus porque non sei nada do meu fillo e non vou parar até que o saiba. Agora ábrese a investigación porque este goberno tomou os dereitos humanos da man como antes non se fixera.