Galicia vista desde fóra

Fernando Pérez-Barreiro e Teresa Barro presentan en 'Amada liberdade' unha imaxe da Galicia da postguerra deshinibida. Falan dun Piñeiro antinacionalista e alidado da CIA e dunha universidade dominada polo Opus. Crítica de Manuel Rodríguez Alonso.

Por Manuel Rodríguez Alonso | Cangas | 16/03/2013 GaliciaConfidencial

Fernando Pérez-Barreiro Nolla e a súa dona Teresa Barro ofrécennos neste volume as súas memorias. O máis rechamante deste libro é que se nos presenta desde os comezos dos sesenta ata case a actualidade unha imaxe de Galicia mais non ollada desde o interior da propia Galicia, senón desde fóra, desde Londres, o que lle dá un valor especial á interpretación que se fai de moitos temas galegos, desde o piñeirismo á Transición ou mesmo á emigración. É moi certo que esta interpretación non resulta en absoluto tópica e que nos dá unha imaxe totalmente persoal e orixinalísima de Galicia desde os cincuenta do pasado século ata a actualidade.

Fernando Pérez-Barreiro presenta en primeiro lugar o Ferrol da inmediata posguerra, pois o autor naceu en 1931. Son moitos os recordos que, a través da historia da súa familia, nos proporciona sobre a República, Guerra Civil ou os fuxidos. Mais o interesante comeza cando Pérez-Barreiro lembra os seus anos de estudante en Ferrol no remate da década dos corenta, onde brilla con luz propia Carballo Calero, daquela inhabilitado para o exercicio do ensino público, mais que na academia privada ferrolá onde traballaba soubo deixar unha pegada inesquecible nos seus alumnos, como é o caso de Pérez-Barreiro.

Moi valiosa e desfacedora de tópicos resultan as páxinas que tanto Pérez-Barreiro como a súa dona Teresa Barro dedican ao Santiago dos anos cincuenta do pasado século, onde ambos os dous eran estudantes universitarios. Fronte aos tópicos espallados por outros autores, como é o caso de Franco Grande en Os anos escuros ou o propio Ferrín nos seus libros de Conversas, a vida intelectual de Santiago daquela era ben pobriña. A universidade estaba dominada polo OPUS. Ramón Piñeiro é presentado pola parella como un intrigante cunha formación intelectual e literaria que deixaba moito que desexar. As tan gabadas Festas Minervais non deixan de ser unha de tantas actividades do SEU. Rechamantemente desmitificadora é a imaxe que de Otero Pedrayo nos dá Teresa Barro, ao que non dubida en caracterizar como mal profesor e profundamente machista: Había tamén as clases de Otero Pedrayo… Eu ía pouco a esas clases, pero as veces que asistía encontrábao moi antipático; lanzábase en monólogos interminábeis e de cando en vez, con calquera motivo, explicaba como tiñan que ser as mulleres, femininas etc. Era o que se dicía naqueles temos, pero escoitar vulgaridades impositivas e machistas nunha clase da universidade parecíame de máis… Ben sei que Otero Pedrayo é unha figura indiscutíbel no galeguismo, pero eu nun lle vin o atractivo. Dirán que non ten importancia que predicase ás rapazas como tiñan que ser as mulleres. Para min é como se nunha clase todos ou a maioría fosen negros e o profesor branco, e o profesor lles explicase a eses negros como debían facer para agradar aos brancos. E como profesor era pésimo (páx. 312).

A cita é longa, mais a liberdade e falta de prexuízos con que se expresa Teresa Barro non é nada habitual na cultura galega, afeita ao botafumeiro. Dicir cousas así é ser un traidor á patria na mentalidade dalgúns. Iso realmente só o pode facer quen ve Galicia desde fóra, cunha perspectiva libre de calquera prexuízo e marcada pola sinceridade. Só por isto hai que mercar e ler este libro, pois na literatura e no galeguismo hai moito botafumeiro.

O matrimonio lembra outros acontecementos e personaxes da realidade galega da segunda metade do pasado século XX e os seus xuízos resultan igual de desinhibidos e sinceros ca os anteriores. Cómpre ler o que din sobre Piñeiro, Galaxia ou mesmo a Transición e a actual situación da autonomía, que presentan como unha continuidade en relación co tardofranquismo, pois ata os persoeiros dunha e doutra situación son os mesmos. A interpretación que se fai da emigración a Europa nos anos sesenta ou mesmo da estandarización e normalización do galego están así mesmo cheas de orixinalidade e libres de prexuízos. Non entro nelas, porque, xa digo, hai que mercar e ler este libro.

Coa perspectiva que dá ver as cousas de Galicia coa distancia e afastamento de quen vive en Londres, dásenos unha visión crítica, mais razoada e apoiada en feitos, dun Piñeiro antinacionalista e ata seguidor dos plans da CIA para o que se pretendía que fosen os Estados Unidos de Europa, creador de figuras literarias ou desfacedor delas e sempre intrigante para ter unha parcela de poder para cando faltase Franco, unido a franquistas tan acreditados como Rosón Pérez.

Os comentarios, como xa dixemos, que se fan sobre a Transición, o mantemento do poder da Igrexa especialmente no Ensino grazas á política educativa do PSOE de Felipe González, as razóns do fracaso da normalización lingüística e outras temas que hoxe seguen a manter a súa actualidade non é habitual lelos neste noso mundo tan afeito a non molestar, a non amosar aspectos negativos das grandes figuras e usar o botafumeiro para todos. No caso contrario, axiña lle chaman a un colaborador do españolismo, traidor á patria e outras cousas así. A reivindicación de galeguistas esquecidos como Carballo Calero ou Guerra da Cal é outro dos grandes méritos deste libro de memorias.

Xa que logo, libro de memorias dunha parella que nos presenta nel a súa persoal visión da Galicia da segunda metade do século XX, sen inhibicións, nin condicionamentos de ningún tipo, deixándose levar só pola razón e mais a sinceridade ao se enfrontaren cos grandes temas e personaxes da Galicia deste tempo. Só podía tratar así estes temas quen os vía desde a distancia de Londres, cunha perspectiva de afastamento, que moitas veces é imprescindible para poder opinar con obxectividade ou, cando menos, con espírito crítico. Por iso, eu recomendo vivamente a compra e lectura deste libro. Se o lemos, comprenderemos mellor moitas das cousas que están a pasar hoxe en Galicia, comezando pola liorta que sacode estes días a Real Academia Galega.